اگر قصد ساختن یک سرپناه براى خود دارید کافى است مطابق نقشه رعایت ضوابط فنى و استفاده از مصالح مرغوب، آغاز کنید.
این گزارش، این آگاهى را به شما مى دهد که سریع تر اقدام به جلوگیرى از اشتباهات و خطا هاى فنى مجرى ساختمان کنید و با مطلع کردن مهندس ناظر خود، از بروز دوباره کارى (که بار مالى زیادى به شما تحمیل مى کند) و همچنین پوشاندن خطا هاى غیرقابل جبران که مى تواند در آینده صدمات جبران ناپذیرى به ساختمان شما وارد آورد، جلوگیرى کنید.
براى شروع با انواع اسکلت هاى ساختمان آشنا مى شوید، و در ادامه با جزییات فنى و اجرایى آشنا خواهید شد.
ساختمان هاى فلزى: در ساخت این نوع ساختمان ها از پروفیل هاى فولادى در ستون و تیر هاى آن استفاده شده است. اجراى سریع، کوچک بودن ابعاد ستون ها (نسبت به حالت بتونى) مقاومت بالاى فولاد در برابر کشش و فشار از جمله مزیت هاى این نوع ساختمان ها به شمار مى رود، در مقابل زنگ زدگى، خوردگى و ضعف در برابر آتش سوزى از جمله معایب آن به شمار مى رود.
نصب و اتصال اجزاى تیر، ستون و پل هاى این ساختمان ها به دو طریق جوشکارى و یا پیچ و مهره انجام مى پذیرد. در ایران، اکثر ساختمان هاى مسکونى با اسکلت فلزى به روش جوشکارى نصب مى شود.
ساختمان هاى بتونى: ساختمان هایى که اسکلت اصلى آنها از بتون آرمه است را ساختمان بتونى مى نامند. زلزله هاى اخیر نشان داده که ساختمان هاى بتونى در صورت اجراى صحیح، مقاومت خوبى از خود به نمایش مى گذارد. همچنین مقاومت در برابر آتش سوزى، اجراى سازه هاى خاص، اجراى معمارى در خور توجه و عملکرد بهتر دیوار هاى آجرى با اسکلت بتونى از مزیت هاى این نوع ساختمان ها به شمار مى آید.
ساختمان هاى آجرى: مطابق آئین نامه ۲۸۰۰ زلزله ایران، ساختمان هاى با مصالح بنایى حداکثر باید داراى دو طبقه (بدون احتساب زیرزمین) باشند.
ساختمان هاى خشتى: استفاده از خشت در ساختمان هاى روستایى و شهر هاى کوچک به دلیل شرایط اقلیمى انجام مى پذیرد. در مناطق کویرى که روز هاى گرم و شب هاى سرد دارد، بهترین روش سرمایشى و گرمایشى خانه ها استفاده از دیوار هاى قطور خشتى است. اما این نوع دیوار ها در برابر زلزله آسیب پذیر بوده و به صورت آوارى مهیب، جان زیادى را مى گیرد. متاسفانه هنوز آئین نامه اى در کشور براى این نوع ساختمان ها تدوین نشده است. به غیر از موارد فوق، ساختمان هاى پیش ساخته، ساختمان هاى چوبى و ساختمان هاى سنگى نیز بر حسب مناطق خاص خود ساخته مى شوند.
• چه بتونى
وقتى مى خواهید خانه اى را بسازید، چه بتونى باشد و یا فلزى، موارد زیر را باید رعایت کنید:
ساختمان هایى که بیش از ۴ طبقه و یا ۱۲ متر به بالا هستند باید با ساختمان مجاور خود فاصله داشته باشند. این فاصله ها را که اصطلاحاً درز انقطاع مى نامند حداقل یک صدم ارتفاع است یعنى براى ساختمان به ارتفاع ۲۰ متر درز انقطاع ۲ سانتیمتر خواهد بود. وجود این درز براى حذف و یا کاهش خسارت ناشى از ضربه ساختمان هاى مجاور به یکدیگر است. این درز ها را مى توان با مصالح نرم که در هنگام زلزله به راحتى خرد مى شوند، پر نمود.
پلان ساختمان باید ساده و منظم باشد و داراى پیش آمدگى و پس رفتگى زیادى نباشد.
بار و تاسیسات سنگین مانند منبع آب در طبقات فوقانى ساختمان قرار داده نشود و سعى شود تا سنگینى ساختمان در پایین ترین سطح ممکن باشد.
اجراى مصالح نما، شیشه، دیوار هاى جداکننده طورى باشد که هنگام زلزله از سازه جدا نشود.
سعى نکنید بیش از آنچه که در نقشه سازه آورده شده است، اقدام به تقویت سازه، خصوصاً پل ها و تیر ها کنید. افزایش ابعاد پل یا تیر و یا میلگرد ها ى آن نتیجه عکس خواهد داد.اگر هنگام خاکبردارى به پى (فونداسیون) ساختمان همسایه برخورد کردید، اقدام به تخریب آن نکنید. ضمن هماهنگى با مهندس ناظر خود، با یک برگ یونولیت (فوم) اقدام به جداسازى پى ساختمان همسایه با بتون پى ساختمان خود کنید.
پس از اتمام خاکبردارى و قبل از اجراى بتون مگر (بتونى کم سیمانى که به ضخامت ۱۰ سانتیمتر در زیر فونداسیون روى خاک اجرا مى کنند) از محکم و سفت بودن خاک زیر فونداسیون مطمئن شوید. در این مورد حتماً با مهندس ناظر ساختمان خود مشورت کنید.بار هاى وارد بر ساختمان، همگى در نهایت به پى (فونداسیون) ساختمان منتقل شده تا به زمین برسد. لذا دقت در اجراى مرحله از ساختمان حائز اهمیت است. پى ها نیز انواع مختلفى دارند. اما پى رایج ساختمان هاى مسکونى در ایران به صورت پى نقطه اى (تکى یا دوبل) است.پس از خاکبردارى محل پى ساختمان، قبل از آنکه بخواهید پى را اجرا کنید، حتماً از مقاومت بستر خاکى که به آن رسیده اید مطمئن شوید. اگر خاک بستر به راحتى توسط بیل دستى برداشته مى شود، اجراى فونداسیون به تنهایى جوابگو نخواهد بود. از آنجا که اکثر نقشه هاى محاسباتى داده شده به مالکین، بدون بررسى خاک منطقه و آزمایش هاى مربوطه است، لذا فقط به نقشه اکتفا نکنید و حتماً از کارشناس امر یا مهندس ناظر خود بهره بجویید.تراکم بستر خاک قبل از اجراى فونداسیون نیز نباید فراموش شود. بعد از آنکه از خاک زیر پى مطمئن شدید، باید دقیقاً طبق پلان ساختمان (و از هر طرف نیز ۱۰ سانتیمتر بیشتر) سطح را با یک بتون کم عیار به ضخامت ۵ الى ۱۰ سانتیمتر بپوشانید. سپس بر روى آن اقدام به آرماتوربندى و قالب بندى پى کنید.براى متصل کردن کلیه پى ها به هم باید از شناژ استفاده کرد. ابعاد شناژ در نقشه هاى محاسباتى موجود است.
به خاطر داشته باشید که آرماتور هاى شناژ حتماً به درون آرماتور هاى فونداسیون رفته و از مرکز ستون نیز عبور کند. اگر ساختمان اسکلت بتونى باشد، میلگرد هاى ریشه ستون درون این شناژ قرار مى گیرد و اگر ساختمان اسکلت فلزى باشد، صفحه ستون همراه با بولت هاى آن. مراقب بستن خاموت ها (آرماتور هاى عرضى که به دور آرماتور هاى طولى و اصلى در شناژ ها بسته مى شوند) باشید. همانطور که در نقشه هاى سازه تان درج شده است، فاصله خاموت ها از هم در نزدیکى ستون ها و پى ها کمتر مى شود. رعایت کردن این فاصله ها بسیار مهم است و متاسفانه مجریان جهت راحتى کار خود، کلیه فواصل را مساوى در نظر مى گیرند که پس از زلزله آسیب جدى خواهند دید. همچنین انتهاى کلیه خاموت ها (تنگ ها) باید کاملاً خم شود و خم هاى دو خاموت کنار هم روبه روى یکدیگر قرار نگیرند.هنگام بستن میلگرد هاى پى و شناژ دو نکته را در نظر داشته باشید البته این دو نکته در کلیه آرماتور بندى هاى اجزاى ساختمان نیز به کار مى رود.
اول اینکه انتهاى میلگرد هایى که آزاد هستند و دیگر ادامه پیدا نخواهد کرد بایستى به صورت ۹۰ درجه خم شوند. حداقل اندازه این خم ها باید ۱۲ برابر قطر آن میلگرد باشد و مورد دوم طول روى هم قرار گرفتن آرماتور ها است. اگر آرماتور طولى در جایى قطع شد و مجبور شدید براى ادامه از یک آرماتور دیگر استفاده کنید باید حداقل به میزان ۵۰ برابر قطر آن آرماتور، آن دو را روى هم قرار دهید. کمتر از این میزان و یا قرار گرفتن نوک به نوک میلگرد ها به هیچ عنوان مجاز نیست.
اگر بتون را به صورت آماده خریدارى مى کنید، از یک کارخانه معتبر تهیه کنید. اگر اسکلت ساختمان شما بتونى است ریشه ستون ها را مطابق نقشه و قبل از بتون اجرا کنید. هنگام بتون ریزى، بتون این ناحیه باید حسابى متراکم شود. از آنجا که تراکم میلگرد ها در ناحیه ریشه ستون ها زیاد است، ممکن است کارگران وقت و دقت زیادى را صرف این کار نکنند.
لذا مراقب باشید که تراکم بتون به خوبى انجام گیرد.اگر جهت قالب بندى فونداسیون خود از آجر استفاده کردید، حتماً روى آجر ها را کاملاً با نایلون بپوشانید تا مانع جذب آب بتون توسط آجر ها شوید. اگر از قالب چوبى و یا فلزى استفاده کردید حتماً آن را با روغن مخصوص (و یا حتى المقدور با روغن سوخته) چرب کنید تا موقع جداسازى قالب ها از سطح بتون، بدون آسیب رساندن به بتون کار خود را انجام دهید. البته مراقب باشید که آرماتور ها روغنى و چرب نشود.فاصله بین قالب و آرماتور ها را مطابق نقشه رعایت کنید.
حداقل بین ۵ تا ۷ سانتیمتر بین قالب و میلگرد باید فاصله باشد تا با بتون کاملاً پر شود. اگر تحت هر شرایطى پس از بتون ریزى، آرماتور فونداسیون نمایان بود (البته این میزان نباید خیلى زیاد باشد، در غیر این صورت بتون ریزى شما ایراد داشته و باید با مهندس ناظر مشورت نمایید). یک ملات پرسیمان با دانه بندى ریز درست کنید و آن قسمت را بپوشانید.
در غیر این صورت آن قسمت محل خوبى براى خوردگى آرماتور فونداسیون شما خواهد بود.آب دادن و نگهدارى از بتون را فراموش نکنید. در واقع این شما هستید که مقاومت اصلى بتون را تعیین مى کنید!
• بتون و بتون ریزى
یکى از کاربرد ى ترین مصالح مصرفى در ساختمان، بتون است. پى ها (فونداسیون ها)، ستون ها و تیر هاى بتونى، بتون مصرفى در سقف هاى تیرچه بلوک، کامپوزیت و... همگى نشانگر اهمیت این ماده ساختمانى به شمار مى روند.بتون تشکیل یافته است از سیمان، شن و ماسه و آب که بر حسب مقاومت لازم و محل مصرف، میزان مصالح در هنگام اختلاط تعیین مى شود. بر حسب نوع و محل مصرف، احتمال اضافه کردن مواد افزودنى نیز وجود دارد.
بتون در مقابل نیرو هاى کششى ضعیف است بدین جهت براى رفع این ضعف از میلگرد یا آرماتور استفاده مى شود که بر حسب محاسبات، قطر و تعداد آن مشخص مى شود.نکات مهمى که در هنگام ساخت بتون باید در نظر داشته باشید: سیمان مصرفى خود را بر حسب محل مصرف تعیین کنید. به طور کلى سیمان پرتلند نوع ۲ براى کار هاى ساختمانى کفایت مى کند. سیمان پرتلند نوع ۵ سیمان ضدسولفات است و براى قسمت هایى از ساختمان که با سولفات در تماس است به کار مى رود. در بعضى از پى هاى ساختمان که ممکن است با خاک و یا آب هاى سولفاته در تماس باشد باید از این نوع سیمان استفاده کنید.شن مصرفى باید تمیز و سخت باشد.
به کار بردن سنگدانه هاى درشت تر از ۲۲ میلیمتر در ساخت بتون آرمه توصیه نمى شود و حداکثر اندازه اى که مى توانید مصرف کنید ۴ سانتیمتر است. البته باید در تعیین شن مصرفى خود به فاصله میلگرد هاى بسته شده و یا ضخامت دال (قطعه بتونى با ضخامت کم) توجه لازم داشته باشید.ماسه نیز باید شسته باشد. از ماسه هاى خاکدار در بتون جداً دورى کنید در غیر این صورت ضرر آن بیش از اختلاف قیمت ماسه شسته با ماسه خاکدار خواهد بود.آب مصرفى در بتون بهتر است آشامیدنى باشد. در غیر این صورت باید از آبى استفاده شود که داراى بو و طعم خاصى نبوده و با مواد دیگر نیز آمیخته نشده باشد.پس از تهیه مصالح، مطابق دستور العمل داده شده از طرف مهندس ناظر یا محاسب خود، اقدام به اختلاط آنها نمایید. در صورتى که به صورت دستى اقدام به ساخت بتون مى کنید، ابتدا ماسه و سیمان را با هم مخلوط کرده، سپس شن را به آن بیفزایید. پس از مخلوط کردن آنها با هم به آرامى آب به آن اضافه کنید.
به خاطر بسپارید که بعضى از کارگران بنا به عادتى که در ساخت ملات دارند، مخلوط را به صورت آبخوره درمى آورند که این کار غلط است و باعث هدر رفتن دوغاب سیمان خواهد شد. (آبخوره یعنى مصالح خشک را به صورت توده تپه اى شکل مخلوط کرده و وسط آن را مانند کوه آتشفشان خالى مى کنند و درون آن آب مى ریزند.)
ساخت بتون توسط دستگاه هاى مخلوط کننده (میکسر) کیفیت بهترى را به دست مى دهد.
پس از ساخت بتون آن را باید به محل بتون ریزى انتقال داده و بلافاصله اقدام به بتون ریزى کنید. اگر بتون در حال سفت شدن بود یا براى راحتى کار خود، هرگز به بتون ساخته شده آب اضافه نکنید. اگر بتون سفت شده، دیگر قابل مصرف نیست اضافه کردن مجدد آب و یا حتى اضافه کردن آب بیش از اندازه در هنگام اختلاط، مقاومت نهایى بتون را کاهش مى دهد.
مهم ترین نکته اى که در حال اجراى بتون ریزى باید به آن توجه داشته باشید، متراکم کردن بتون است، اهمیت این قسمت از کار آن قدر بالاست که اگر پیمانکار بتون ریزى شما، فاقد وسایل مناسب متراکم (خصوصاً ویبراتور) بود، از شروع کار خوددارى کنید. ویبراتور که تشکیل شده از یک موتور و شلنگى که سر آن با لرزشى که ایجاد مى کند باعث تراکم بتون مى شود، بهترین وسیله براى این کار به شمار مى رود.
بتون باید طورى متراکم شود که کلیه میلگرد ها کاملاً در بتون مدفون شود و هواى محبوس درون بتون کاملاً تخلیه شود. عمل ویبره کردن با ویبراتور در حدود ۵ تا ۱۵ ثانیه طول مى کشد و هنگام رو زدن شیره بتون متوقف مى شود. تراکم بیش از حد نتیجه معکوس مى دهد و براى بتون مضر است.
در جاهایى که احتیاج دارید سطوح بتون را صاف کنید (مانند سقف ها و پى ها) کمى صبر کنید تا آب بتون رو بزند، آن گاه با ماله چوبى اقدام به صاف کردن سطوح کنید. پس از اتمام عملیات بتون ریزى نگهدارى بتون حداقل به مدت هفت روز بسیار مهم است و در واقع در این مدت است که بتون مقاومت اصلى خود را به دست مى آورد. تاخیر در این کار باعث از دست رفتن مقاومت بتون خواهد شد. در این مدت نباید اجازه دهید که بتون آب خود را از دست بدهد. در تابستان و یا هواى گرم با آب دادن مداوم بتون و یا پوشاندن سطوح بتونى با چتایى (گونى) خیس مى توانید آب لازم را تامین کنید. در روز هاى سرد و هواى کمتر از ۵ درجه سانتى گراد باید مراقب یخ زدگى بتون باشید. بتون در این هوا باید گرم بماند. در سقف ها که ضخامت کم و سطح زیادى دارند، مى توانید با روشن کردن بخارى در زیر آنها، این کار را انجام دهید.
چند نکته را قبل از شروع بتون ریزى به خاطر بسپارید.
•هرگز اجازه ندهید میلگرد ها به قالب چسبیده باشند. (چه در کنار و چه در کف قالب)
•داخل قالب ها باید کاملاً تمیز و عارى از نخاله، خاک و... باشد.
•از تماس مصالحى چون گچ، خاک و... که باعث جذب آب بتون مى شود جلوگیرى کنید. این کار را مى توانید با پوشاندن خاک و یا... توسط نایلون انجام دهید.
•قبل از بتون ریزى، محل را کاملاً مرطوب کنید اما آب اضافى درون قالب ها را تخلیه کنید.
•میلگرد ها باید عارى از هرگونه چربى، رنگ و... باشد و هیچ گونه جسم خارجى نباید به آن چسبیده باشد.
•و در آخر؛ موقع جدا کردن قالب ها از بتون سفت شده این کار را به آرامى انجام دهید و از ضربه زدن جداً خوددارى کنید.
•سقف
سقف یک ساختمان نقش انتقال بار به پل ها را دارد. در ایران پرکاربرد ترین نوع سقف ها، تیرچه بلوک، طاق ضربى و کامپوزیت به شمار مى رود.
سقف هاى تیرچه بلوک: در حال حاضر در کشور ما این نوع سقف کاربرد فراوانى در منازل مسکونى دارد. اجراى ساده و سریع و همچنین استفاده از آن در هر دو نوع اسکلت بتونى و یا فلزى، مجریان ساختمانى را به استفاده از این روش ترغیب مى سازد. اجزاى این سقف عبارت است از تیرچه، بلوک، آرماتور هاى حرارتى و بتون ریزى نهایى.
مهم ترین عضو انتقال دهنده نیرو هاى وارده بر سقف تیرچه ها هستند. اگر تیرچه را خریدارى مى کنید، باید از سازنده آن مطمئن باشید. میلگرد هاى طولى درون تیرچه باید یکپارچه باشد و به صورت جوشکارى شده نباشد. به دلیل آنکه این میلگرد ها درون بتون قرار گرفته اند، تشخیص این موارد امکان پذیر نیست. لذا با بازدید از محل ساخت تیرچه ها و یا اطمینان از شرکت فروشنده تیرچه از سلامت تیرچه ها اطمینان حاصل نمایید.
منبع : روزنامه شرق (پوریا مهدوی)
